سالدانه یا لشمانیازس leishmaniasis

سالدانه که اصطلاح طبی ان لشمانیازیس (‏leishmaniasis‏ ) میباشد یک مرض مزمن، ‏التهابی و گرانولوماتوز جلد میباشد که توسط پرازیت ‏leishmania‏ بوجود مییاید این مرض ‏بیشتر در مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر در آسیا، امرایکای جنوبی و افریقا شیوع دارد و ‏کشورهای چون افغانستان، ایران، هندوستان، پاکستان برازیل و اتوپیا نواحی اند که مرض ‏در آنجاها بیشتر شیوع دارد. تعدادافراد آلوده در دنیا ۱۲ میلیون نفر تخمین زده می شود. و ‏‏۳۵۰ میلیون نفر در مناطقی زندگی می کنند که احتمال ابتلاء به مرض وجود دارد. ۳ میلیون ‏نفر از اشکال مختلف بیماری رنج می برند. ‏

مرض سالدانه میتواند دارای اشکال کلینیکی مختلف باشد امکان دارد بصورت یک دانه ‏جلدی بدون درد سوزش و خارش بوحود آمده که حتی بدون تداوی باگذشت زمان به ‏اهستگی شفایاب گردد و یا هم در واقعات نادر مرض سیستم های داخلی را مصاب ساخته ‏و حتی منجر به مرگ گردد خوشبختانه این شکل سالدانه در افغانستان بسیار نادر بوده ‏وصرف واقعات انگشت شمار بیماری نزد عساکر امریکایی که در آفغانستان خدمت میکنند ‏گذارش شده است.‏

عامل مرض یک پرازیت واحد الحجروی بنام ‏leishmania ‎‏ بوده دارای ۲۰ ‏spieces ‎‏ بوده که ‏این پرازیت در انسانها سبب بیماری لشمانیا گردیده و اشکال ‏tropic‏ و ‏minor ‎‏ آن سبب ‏لشمانیای جلدی گردیده در حالیکه اشکال ‏infantum ‎‏ و ‏donovani‏ آن سبب امراض حشوی ‏‏( ماووفیت اعضإ داخلی) میگردد. این پرازیت دارای دو نوع میزبان میباشد ‏
• میزبان فقاریه( انسان، حیوانات جونده یا ‏rodent‏ مانند موش صحرایی، سگ و ‏غیره) که در وجود اینها بشکل بدون فلاجیل میباشد.‏
• میزبان پشه خاکی بنام ‏phlebotomus‏ که در وجود این میزبان دارای فلاجیل بوده و ‏متحرک میباشد ‏

‏ ناقل مرض پشه خاکی مونث ‏sandfly‏ بود که این پشه در غارهای تاریک دیوارها و جاهای ‏تاریک ومرطوب زندگی میکنند و شب ها انسانها و سایر حیوانات را گزیده و خون آنها را ‏میمکند در صورتیکه این پشه خون شخص مصاب را مکیده باشد پرازیت لشمانیا با خون ‏مکیده شده داخل معده پشه راه یافته و سیکل حیات پشه در داخل بدن پشه شروع گردیده ‏و در عقدات لعابیه پشه جاگزین میگردد. در این حال اگر پشه خاکی ملوث شخص سالم را ‏بگزد سبب انتقال مرض به او میگردد. اکثرآ در نواحی برهنه قرار دارد هر قدر پشه بیشتر ‏گرسنه باشد بیشتر شخص و یا حیوان را گزیده و سبب میشود تا تعداد دانه های سالدانه ‏بیشتر باشد همچنان ممکن اشخاص مختلف را در عین اطاق گزدیده و سالدانه نزد چند ‏شخص که در یک اطاق می خوابند بوجود آید. همچنان انتقال مرض از طریق تماس جنسی ‏و انتقال خون ملوث و سوزنهای ملوث نیز راپور داده شده است.‏
لیشمانیا ی جلدی به دو گونه است . نوع شهری یا خشک (‏Anthroponotic‏) در این نوع ‏مخزن بیماری انسان بوده ولی سگ هم بطور اتفاقی به بیماری مبتلا می گردد.‏
در لیشمانیای جلدی نوع روستایی یا مرطوب (‏Zoonotic‏) مخزن بیماری عمدتاً جوندگان اند. ‏

بطور کلی سالدانه بوسیله انواع پشه های خاکی آلوده به سه طریق زیر بوجود می آید:‏
‏۱- انسان به انسان‏
‏۲- حیوان به حیوان‏
‏۳- حیوان به انسان و یا برعکس آن

لوحه کلینیکی سالدانه
سالدانه اشکال کلینیکی ذیل تظاهر میبنماید
سالدانه موضعی جلدی (‏cutaneous leishmaniasis‏ )‏
سالدانه منتشر ( ‏disseminated leishmaniasis‏) که شامل اشکال ذیل میباشد
سالدانه منتشر جلدی
سالدانه حلدی مخاطی ‏
شکل کالازار یا سیستمیک مرض ‏
سالدانه جلدی عمومآ به دوگونه میباشد ‏
• سالدانه جلدی دنیای قدیم یا ‏old world leishmaniasis
• سالدانه جلدی دنیای جدید یا ‏new world leishmaniasis
که دراینحا به تشریح سالدانه جلدی دنیای قدیم میپردازیم
سالدانه موضعی جلد ممکن است به یکی از اشکال زیر دیده شود:‏
‏۱) شکل خشک
‏۲) شکل مرطوب
‏۳) شکل مزمن
‏۱- شکل خشک‏
‏ این شکل مرض توسط لشمانیای تروپیکا بوحود مییاید بنام شکل شهری مشهور است و ‏مدت التیام آن بیشتر بوده و یکسال میباشد. اکثرآ اندفاعات آن کمتر میباشد. و موجودیت ‏یک اندفاع در صورت برای این شکل سالدانه وصفی میباشد. این شکل مرض به تداوی به ‏مشکل چاسخ میدهد.‏
پس از گذشت دوره خفا در محل گزش پشه پاپول سرخ رنگی ظاهر می شود این پاپول نرم ‏و بی درد است و در اثر فشار محو نمی شود. گاه خارش مختصری دارد. پس از گذشت چند ‏هفته یا چند ماه پاپول فعال شده ، ضایعه بزرگتر شده و اطراف آن را هاله سرخرنگ فرا ‏میگیرد. و کم کم بر اثر تجمع حجرات در ناحیه دانه بزرگتر و سخت می شود. در این هنگام ‏گاه در روی آن فرورفتگی به عمق یک میلیمتر که ته آن پوسته پوسته است دیده می شود. ‏به تدریج سطح این دانه نرم می شود و مایع سروزی ترشح می کند و بالاخره بصورت ‏زخمی باز در می آید . زخم حدودی مشخص و حاشیه ای نامنظم و برجسته دارد که روی ‏آن را ارچق کثیف و قهوه ای رنگ پوشانده است.‏
اگر ارچق کنده شود کف زخم فرو رفته است اطراف زخم دارای هاله ای احمراری که در ‏مقایسه با انساج اطراف و زیر آن سخت به نظر می رسد. ضایعه بی درد و گاهی دارای ‏خارش خفیف است. هرچه تعداد ضایعات بیشتر باشد اندازه زخمها کوچکتر و بهبودی آنها ‏سریعتر است . بهبودی زخم بتدریج از مرکز زخم شروع شده و ارچق شروع به خشک شدن ‏می کند . و پس از گذشت ۱۲-۶ ماه و گاه بیشتر اندفاع کاملا بهبود می یابد و جای التیام ‏آن بشکل فرورفته با حدودی کاملا مشخص و حاشیه ای نامنظم باقی می ماند.‏
‏۲-شکل مرطوب ‏
‏ این شکل مرض توسط لشمانیای میجور بوحود مییاید دروه خفای این شکل مرض کوتاه ‏بوده عمومآ یک الی سه ماه دوام میارد تعداد اندفاعات متعدد میباشد و کورس مرض خفیف ‏بوده به تداوی بهتر حواب میدهد امکان دارد در ابتدا پشه گزیدگی در حدود ۱۰۰ عدد و یا ‏حتی بیشتر از آن باشد اما چند اندفاع محدود سالدانه بوحود مییاید که بیشتر در نواحی ‏برهنه قرار دارد این دانه ها بدون درد بوده و با گذشت شش ماه با بجا گذاشتن سکار یا داغ ‏شفا یاب میگردد.‏
هردو شکل مرض میتوانند همزمان نزد یک شخص بوحود آیند شکل انفانتوم پرازیت سبب ‏لشمانیای حشوی گردیده و شکل اتیوپیکا اکثرآ سبب لشمانیای جلدی متشر میگردد
مرض میتواند به اشکال ذیل ممکن دیده شود ‏

‎”volcanic” noduloulcerative
iceberg nodules
eczematoid
psoriasiform
erysipeloid
zosteriform,‎
paronychial
chancriform
palmoplamar
annular,‎
verrucous
‎
‎ ‎

علائم بالینی در کالاآزار ‏
‏ این بیماری بیشتر در مناطق حاره و تحت حاره شیوع دارد ۹۰ فیصد مریضان در کشورهای ‏هندوستان, بنگلدیش, نیپال, برازیل و سودان قرار دارند
استقرار بیماری معمولا مخفیانه و بدون علائم مشخصی صورت می گیرد و به کندی ‏پیشرفت می کند . تظاهرات آن با تب نامنظم و مواج تا ۴۰ درجه سانتیگراد با نارامی ، درد ‏ناحیه طحال ، سرفه و کم شدن وزن بدن، بزرگی طحال و کبد و در نتیجه بزرگ شدن شکم ‏بیمار ، کم خونی و کاهش حجرات خون (کریوات سرخ و سفید ، و صفیحات دمویه ) تورم ‏صورت و دستها و پاها دیده می شود.‏
در مواردی رنگ پوست بیمار تیره می شود که برخی دلیل نامگذاری بیماری را به مرض ‏سیاه (کالاآزار) بهمین دلیل می دانند و برخی نیز به دلیل مرگ و میر زیاد بر اثر این بیماری ‏نام بیماری سیاه به آن داده اند. ‏
تشخیص لیشمانیوز جلدی
‏- تشخیص احتمالی (‏Suspected‏) :‏
وجود پاپول یا زخم پوستی بیشتر در نقاط باز بدن در منطقه آندمیک که بیش از دوهفته ‏طول کشیده باشدو بدون درد بوده اما شاید گاهگاهددارای خارش خفیف باشد.‏
‏- تشخیص قطعی (‏Definite‏):‏
دیدن پرازیت در نمونه تهیه شده از ضایعه پوستی (سمیر یا کشت).‏
وقایه:‏
جهت جلوگیری از نفوذ پشه خاکی به داخل اتاقها گرفتن جالی روی کلکین های منازل ‏استعمال پشه خانه های آگنده به دواهای حشره کش مانند پرمترین و استعمال کریمهای ‏ضد حشرات یا ‏insect repllent‏ بالای جلد که ازگزیدن پشه جلوگیری میکند مفید میباشد ‏
تلقیح پرازیت زنده در جلد نواحی بدن که پوشیده میباشد جهت جلوگیری از بوجود آمدن ‏سالدانه در صورت و داغ ها یا اسکار های بد شکل آن قبلآاستفاده میشد اما امروز نسبت ‏زیاد بودن عوارض آن متروک است تطبیق واکسین ( پرازیت مرده با یا بدون واکسین ‏توبرکلوزیا ‏bacille Calmette-Guerin‏) میتواند در نواحی که مرض شیوع دارد موثر باشد ‏همچنان تداوی به موقع مریضان که سبب از بین رفتن منبع انتان میگردد میتواند در وقایه از ‏مصابیت اشخاص سالم کمک کننده باشد
تداوی:‏
تداوی به اساس تعداد دانه های لشمانیا, موقعا دانه های, مدت زمانی که دانه ها بوحود ‏آمده اند, تداوی های قبلی و وضعیت عمومی مریض و بیماری های همراه انتخاب میگردد
بصورت عموم در تدوای لشمانیا از زرق دوا بصورت موضعی و یا سیستمیک استفاده بعمل ‏مییاید که بیشتر از مشتقات انتیمونی مانند گلوکانتیم و پنتوستم استفاده به عمل مییاید ‏
زرقیات موضعی و یا تزریق انتیمونی در اندفاع سالدانه در صورتی که تعداد دانه ها کمتر بوده ‏و در نواحی حساس مانند نزدیک چشم و گوش نباشد مفید بوده اما بسیار دردناک میباشد
زرقیات عضلی در صورتی که تعداد دانه ها زیاد بوده, نزدیک اعضای حیاتی باشند, لشمانی ‏حشوی باشد, لشمانیای مزمن و عدم جواب به تداوی های موضعی صورت میگیرد. ‏

سایر ادویه غیر انتیمونی که در تداوی لشمانیا مورد استعمال دارند قرار ذیل ‏میباشند:‏

‎• Amphotericin and its lipid formulation
‎• Paromomycin1‎
‎• Azoles‎
‎• Terbinafine‎
‎• Metronidazole‎
‎• Dapsone‎
‎• Interferon‎
‎• Pentamidine and/or allopurino‎
‎• Trimethoprim-sulfamethoxazole
‎• Rifampin‎
‎• Nifurtimox‎
‎• Quinolones‎
‎• Pyrimethamine‎
‎• Oral zinc sulfate‎